نشرح

آداب و رسوم

مراسم نوروز:

مراسم نوروز در مناطق مختلف ایران آئین های متفاوتی دارد ولی در برخی از این آئین ها نمادهای باستانی از قوّت و قدرت بیشتری برخوردار است، امروزه برخی از آئین های مرتبط با نوروز یا کاملاً از بین رفته یا آن که فقط در بعضی از مناطق ایران حفظ گردیده که اشاره می کنیم:

1ـ نوروز خوانی:

نوروز خوانی بخشی از موسیقی آوازی ایرانی است که از دوران پیش از اسلام با فرمهای گوناگون در بسیاری از مناطق ایران رایج بوده است. نوروز خوانان قبل از فرا سیدن سال نو یعنی از اواسط اسفند ماه به دهکده های دور دست مسافرت می کردند و با موسیقی و اشعاری ویژه ، نوروز را بشارت می دادند . آنها با مراجعه به منازل و نام بردن یک یک افراد خانواده و خواندن اشعاری فی البداهه یا اشعاری که توسط شاعران محلی گمنام سروده شده و اغلب وزن و قافیه ندارد ، بلکه هرکلمه ای را که خود مناسب بدانند جایگزین می کنند ، ضمن تکریم و تعظیم صاحبان خانه برایشان آرزوی شادکامی و پیروزی می کردند و در مقابل انعام و اجناسی را به عنوان صله دریافت می کردند و آنان تشکر از دستان گشاده ای می کردند که روزی آنان را در انبانشان می ریختند ؛

این برنامه تا اواخر اسفند ادامه داشت. عده ای از حسن آباد ، وامرزان و جزن و مایان و ... هم با رفتن به روستاهای شاهرود و اکثر شهرهای شمال این آئین را زنده نگاه می داشتند. این آئین در دو دهه اخیر به کلی متروک گردیده است.

لازم مي دانم در اين قسمت اشاره اي كنم به جايگاه موسيقي در حسن آباد كه اين موسيقي يادگار دوران سارباني شتر است ، عده اي از قديمي هاي حسن آباد به خوبي ني مي نوازند و آواز دشتستاني را به خوبي سر مي دهند. در اين بين كمانچه نوازي هم در بين مردمش ديده مي شود. ( ر. ك پايان نامه موسيقي نواحي در دامغان از احمد امير فخريان).

2ـ مراسم سیزده فروردین:

از مراسمي كه به كلي در روستا متروك شده مراسم سيزدهم فروردين بوده ، این مراسم مخصوص زنان و دختران جوان بود که با لباسهای رنگین در روز سیزدهم هنگامی که مردان و پسران برای سیزده بدر به بیرون روستا می رفتند ، در کنار نیک زن جمع شده و با کلماتی آهنگین و عاشقانه اشعاری را سر می دادند که در آن ساعات هیچ مردی در آنجا راه نداشت. زنان قديمي روستا هنوز اشعاري كه در آن روز خوانده مي شد را در حافظه نگه داشته اند.

آئين گل غلتان:

يكي از رسومي كه از حدود سه قرن قبل برجاي مانده بود و اينك متروك گشته است آئين مطهر كردن نوزاد با گلهاي محمدي است كه در اولين بهار زندگي كودك انجام مي شود. اين رسم قديمي در سالهاي گذشته توسط اهالي نقاط مختلف دامغان از جمله روستاهاي حسن آباد، جزن و … اجرا مي شد.

بر اساس آيين گل غلتان در صورتي که تولد نوزاد با فصل بهار و زمان رويش گل هاي محمدي مصادف شود ، تني چند از زنان فاميل براي چيدن گل به ميان باغات رفته و با ذکر صلوات و خواندن ابياتي اقدام به جمع آوري گل مورد نياز براي اجراي مراسم مي کنند.

پس از جمع آوري گل که غالبا در ساعات آغازين صبح انجام مي شود، گل هاي چيده شده را به خانه آورده و پرپر مي کنند، سپس نوزاد را به حمام برده و بدنش را شستشو مي دهند.پس از خارج کردن نوزاد از حمام و خشک کردن بدنش او را در ميان پارچه اي سفيد رنگ که گل هاي پرپر شده محمدي در ميان آن ريخته شده است قرار داده و مي غلتانند،اين کار معمولا توسط مادر، عمه، خاله و يا مادربزرگ نوزاد انجام مي شود و مرسوم است که چهار زن هر يک گوشه اي از پارچه حاوي گل را گرفته و با نهادن نوزاد در ميان گلبرگها وي را مي غلتانند.

آيين گل غلتان نوزاد ابتدا با ذکر نام پنج تن و ختم صلوات و سپس با خواندن رباعي كه در گويش مردم «روايي» هست با توصيف هر چه بيشتر زيبابي هاي کودک توسط بستگان نزديک انجام مي شود.

پس از انجام دادن اين مراسم ، ميهمانان به صرف چاي، شربت و شيريني پذيرايي مي شوند . در گذشته اين مراسم براي نوزاداني که در فصل بهار متولد مي شدند غالبا در دهمين روز تولد و در حمام عمومي محل، پس از غسل دهم انجام مي شد.

براي ديگر نوزاداني که در ديگر فصول سال به دنيا مي آيند اين مراسم در اولين بهار زندگيشان انجام مي شود . امروزه در برخي از مناطق عده اي از خانواده ها با توجه به آگاهي از زمان تولد فرزند خود در طول سال اقدام به نگهداري گل در يخچال مي کنند و با تولد نوزاد اين مراسم را انجام مي دهند. در صورتيکه تولد نوزاد قبل از باز شدن کامل گل ها انجام شود، غنچه اي از گل محمدي را شکافته و چند برگ تازه آن را به کام نوزاد مي مالند و سپس براي باز شدن کامل گل ها و انجام مراسم گل غلتان انتظار مي کشند.

به طور کلي انجام اين مراسم از هنگام تولد تا يک سالگي نوزاد انجام پذير است و در باور اهالي منطقه غلتانيدن بدن نوزاد در ميان برگهاي گل سبب حفظ طراوت و شادابي او و دور ماندن وي از بيماريهاي مختلف مي شود .در اين سالها اين آئين در شهر اميريه دامغان احيا شده و سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري و صنايع دستي سمنان اين آئين را در فهرست ملي ميراث معنوي (ناملموس( به ثبت رسانده است. زنان کهنسال شهر اميريه نيز با بيان خاطرات شيريني از انجام اين مراسم در گذشته قائل بودند که طراوت گلبرگ ها از پلاسيده و چروک شدن پوست بدن کودک جلوگيري کرده و کودک را خوش رو و سر حال مي کند. در باور آنها انجام گل غلتان سبب مصون ماندن کودک در ساليان عمر خود از انواع حساسيت هاي فصلي مي شود.

در پايان پس از انجام اين مراسم، خانواده ها گلبرگ هاي مورد استفاده را خشک کرده و در مصارف گوناگوني از جمله درمان سنتي بيماريها، معطرکردن جا نماز و …. استفاده مي کنند، برخي زنان نيز گل هاي خشک شده را در ميان کيسه هاي کوچک پارچه اي ريخته و آن را در ميان اقلام جهيزيه عروس قرار مي دهند .

بازي هاي سنتي:

ازدير باز در حسن آباد ، بازي هاي سنتي رواج داشته كه جز اندكي ناچيز از آن باقي نمانده است. بسياري از اين بازي ها همانند ديگر پديده هاي فولكوريك بر اثر تغييرات و تحولات فرهنگ ها كارآئي خود را از دست داده و شايد به خاطر بسياري از بازي هاي جديد ديگر رغبتي به بازي هاي سنتي نيست.

قلارو ، حَلُّقه ، الك چو ، بُل وازي ، توپ گَل ، گِزگِزو ، چالوُ مرغوُ و .... از اين بازي هاي سنتي است كه در گذشته بين كودكان و جوانان حسن آبادي رواج داشت و شايد امروزه نام اين ها را هم جوانان حسن آبادي نمي دانند.